Selen należy do mikroelementów najrzadziej występujących w pożywieniu, odgrywa jednak ważną rolę w procesach biologicznych. Buduje on białka enzymatyczne, z których składają się regulujące pracę wielu układów i narządów enzymy. Niedobory selenu są częste, prowadzić mogą przy tym do poważnych chorób.
Selen w procesach biologicznych w organizmie ludzkim
Selen to rzadki, ale niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu pierwiastek śladowy. Wchodzi on w skład wielu aminokwasów, które uczestniczą w budowie białek enzymatycznych. Nie każda postać selenu jest przy tym równie dobrze wchłaniana przez organizm: związki selenu zawarte w pożywieniu cechuje się bardzo zmiennym poziomem biodostępności. Podstawową funkcją tworzącego białka enzymatyczne selenu jest regulowanie pracy układu enzymatycznego. Enzymy, w których skład wchodzi selen, wywierają bezpośredni wpływ na pracę układu odpornościowego, układu nerwowego, serca oraz tarczycy. Stanowią także silne przeciwutleniacze, które chronią przed wolnymi rodnikami białe i czerwone ciałka krwi. Ponadto selen wpływa znacząco na płodność u mężczyzn. W związku z regulującą funkcją układu enzymatycznego w organizmie ludzkim, selen chroni przed wystąpieniem wielu chorób, w tym autoimmunologicznego zapalenia stawów i wielu innych chorób autoimmunologicznych, depresji, chorób nerwowych i chorób serca.
W związku z faktem, że selen jest rzadkim w pożywieniu pierwiastkiem śladowym, w przypadku wielu schorzeń wykonuje się wlewy dożylne z selenem. Ułatwiają one dawkowanie trudno przyswajalnego selenu. Wlew dożylny zalecany może być np. przy niedoczynności tarczycy, w chorobie Hashimoto, przy astmie oskrzelowej, w reumatoidalnym zapaleniu stawów, przy zapaleniu stawów oraz w niepłodności. Kroplówki uzupełniające poziom selenu stosowane są także w profilaktyce chorób nowotworowych. Stosuje się je też często w związku z koniecznością żywienia pozajelitowego.
Skutki nadmiaru i niedoboru selenu
Ilość selenu w pożywieniu zależy nie tylko od jego rodzaju (bogate w ten pierwiastek są niektóre rodzaje orzechów i grzybów, ryby i owoce morza, a w mniejszym stopniu warzywa takie jak fasola, biała kapusta oraz cebula i czosnek), ale także od warunków lokalnych – poziomu tego pierwiastka w ziemi, powietrzu i wodzie. Polska należy przy tym do części świata, w których zawartość selenu w przyrodzie jest niska. Skutkuje to częstymi niedoborami tego pierwiastka, które niosą ze sobą poważne zagrożenia zdrowotne. Do najważniejszych należą zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych oraz chorób serca i układu krwionośnego. Niedobór selenu wpływa też negatywnie na pracę układu immunologicznego, wiążąc się ze zwiększonym ryzykiem infekcji. Powodować może też poważne choroby autoimmunologiczne. Niedobory selenu powodują również depresję, choroby nerwowe oraz zwiększoną podatność na stres.
Stosunkowo często zdarza się także nadmiar selenu w organizmie – niemal zawsze jest on związany ze spożywaniem zbyt dużych ilości suplementów diety, niekiedy też ze szkodliwymi warunkami pracy. Nadmiar selenu prowadzi do selenozy, choroby, której objawami są zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia psychiczne, wypadanie paznokci i włosów oraz
Selen to rzadki pierwiastek śladowy, którego przyswajalność i zawartość w pożywieniu jest zmienna. Konieczna jest więc często jego suplementacja – z którą wiąże się jednak trudność w określeniu prawidłowej dawki. Często w suplementacji selenu stosuje się więc wlewy dożylne. Niedobór tego mikroelementu, niezbędnego w pracy układu enzymatycznego, prowadzić może do poważnych chorób. Brak selenu powoduje też mniej poważne schorzenia, w tym infekcje oraz podatność na stres.